Dostoyevski-Karamazov Kardeşler

Düşmüş, hakarete uğramış bir insan için çevresindekilerin ona yardıma koşmaları çok ağır bir şeydir...

Kendi kendine yalan söyleyip, söylediği yalana inanan kimse sonunda işi, kendi içindeki, çevresindeki gerçekleri tanımamaya, bunun sonucu olarak da kendisine ve çevresindekilere saygı duymamaya dek vardır. Kendi kendine saygısını yitirince içinde sevgi diye bir şey de kalmaz insanın. İçinde sevgi olmayınca oyalanmak, eğlenmek için kötü tutkulara, iğrenç şehvete bırakır kendisini, hayvanca yaşamaya başlar.bütün bunların tek nedeni insanın, çevresindekilere ve kendi kendine yalan söylemesidir. Kendine yalan söyleyen kimse herkesten çabukta gücenebilir. Gel gelelim, gücenmek bazen hoş bir şeydir, ne dersiniz? Onu hiç kimsenin incitmediğini, hakaret etmediğini bile bile, hiç yoktan bir hakaret yaratmak, iş olsun diye kendi kendine yalan söylemek, olayları büyütmek, bir sözcüğü diline dolamak, pireyi deve yapmak bazen insana zevk verir. Bunun böyle olduğunu bilir, bilir ya gene de önce kendisi gücenir, sonra da yürekten kin beslemeye başlar kendine hakaret eden insana...

Kişioğlunun yaşamındaki yüce sır, geçmiş üzüntüleri zamanla durgun, içli bir sevince dönüştürür; Genç, fıkır fıkır kanın yerini uysal, anlayışlı bir yaşlılık alır.

“...Dünyanın değişebilmesi için önce insanların değişmesi gerekir. Herkes birbirinin gerçek kardeşi olmadığı sürece insanların kardeşliğinden söz edilemez. Kişioğlunun yaratılışı, hakkına razı olmaya bırakmaz onu hiçbir zaman. Bu yüzden herkes kendine verileni az bulup homurdanacaktır her zaman. Başkalarını çekemeyecek, onları yok etmeye çalışacaktır. Bunun ne zaman gerçekleşeceğini soruyorsunuz. Gerçekleşecek ama önce kişioğlunun yalnızlaşma çağının sona ermesi gerekmektedir.” –“Hangi yalnızlaşmadan söz ediyorsunuz?” diye sordum. “Şimdi, özellikle bu son günlerde giderek her yerde yaygınlaşan yalnızlaşmadan. Henüz tam başlamadı, zamanı gelmedi... çünkü şimdi herkes kişiliğini tam olgunluğa erdirmek, hayatı tanımak çabasındadır. Ne var ki olgunlaşacağız derken evrende yapayalnız olduklarını gördükleri için, bu çabaları kendi kendilerini yok etmekle sonuçlanır. Çünkü günümüzde herkes kopmuştur toplumdan, kendi kabuğuna çekilmiştir. Herkes birbirinden uzaklaşıyor, saklayabildiğince şeyi de kendine saklıyor. Sonunda insanlardan kaçmaya başlıyor kişi. Kendi başına para biriktirirken şöyle düşünüyor: “Şimdi ne güçlüyüm! Hiçbir şeyden korkum yok artık!” Oysa ne denli zengin olursa, onu yok edecek güçsüzlüğün içine o denli gömüldüğünü bilmez çılgın. Çünkü tek kendine güvenmeye alışmıştır. Toplumdan kopmuş, ruhuna, insanların yardımına inanmamayı, insanlardan bir şeyler beklememeyi öğretmiştir. Paralarının, onların ona verdiği hakların kaybolmasından korkar yalnızca. Çağımızda insanlar gülünç bir inatla, kişiliğin gerçek güvenliğinin, yalnız başına çalışmakta değil, tüm insanlığın beraberliğinde olduğunu anlamamakta diretiyorlar. Ama hiç kuşku yok ki, bir gün gelecek, bu ürkünç yalnızlık da sona erecek, insanlar birbirlerinden kopmalarının anlamsızlığını bir anda anlayacaklar. Bunca zaman karanlıkta nasıl oturduklarına, ışığı göremediklerine şaşacaklar.

Duygularımızın, düşüncelerimizin kökü de başka dünyalardadır. Filozofların, hiçbir şeyin aslının bu dünyada anlaşılamayacağını söylemelerinin nedeni de budur. Tanrı başka dünyalardan aldığı tohumları dünyamızda ekmiş, bahçesini yetiştirmiştir. Filiz verebilen tohumlar filizlenmiştir. Ne var ki, bu bahçede yetişenler yalnızca, öteki esrarlı dünyalarla olan ilişkilerinin duygusuyla yaşarlar. Bu duygu yitiyor ya da zayıflıyorsa ruh ölüme gidiyor demektir. Kişi o zaman umursamamaya başlar yaşamı, hatta nefret eder ondan.

( Bu alıntı, iki kardeş olan Aleksey (Alyoşa) ve İvan Karamazov arasında geçen konuşmada İvan’ın tasarladığı şiiri kardeşine anlattığı Karamazov Kardeşler isimli kitabın Büyük Engizisyoncu bölümünden alınmıştır. Kitabın okurlarını en çok etkileyen, yazarın dehasını bir kez daha gözler önüne serdiği din-insanlık-inanç-özgürlük-mutluluk vb. kavramlarını yeniden sorgulatan, belki de, “Karamazov Kardeşler” denildiğinde akla gelen ilk bölümlerinden biridir Büyük Engizisyoncu. )

-(İsa’nın on beş yüzyıl önce “yeniden geleceğim” dediğini yazıyordu kitaplar. Daha yeryüzündeyken “Yeniden geleceğim günü, saati göklerdeki Babamdan başka hiç kimse bilmez.onun oğlu olan ben bile bilmiyorum, demişti.” İvan şiirinde İsa’nın yeniden gelişini anlatıyor.).... Bir an bile olsa, acılar, kederler içinde kıvranan, iğrenç günahlara batmış, ama gene de O’na çocuksu bir sevgiyle bağlı olan ulusa görünmeye karar verdi. Yapıtımdaki olay İspanya’da, Sevil’de geçiyor. Tanrının onuruna her gün ateşler yükseldiği,

yıllar... Ah, elbette bu gelişi, söz verdiği gibi, dünyanın sonu yaklaşırken göksel bir görkem içinde, “doğudan batıya çakan bir şimşek” gibi birdenbire inişi değildir. Hayır, bir an içinde olsa, dinsizlerin yakıldığı ateşlerin çatırdadığı ülkedeki evlatlarını görmek istemiştir. On beş yüzyıl önce insanlar arsında üç yıl gezdiği insan kılığıyla girmiştir aralarına gene. Bu güney kentinin sıcak alanına iniyor. Aynı alanda bir gün önce kralın, sarayların, şövalyelerin, kardinallerin, göz kamaştırıcı soylu bayanların, Sevil’lilerin gözleri önünde kardinal büyük engizisyoncu görkemli bir otodafe’de ad mojerm gloriam Dei[1] yüzlerce din düşmanını yakmıştı. Sessizce, belirsizce gelmişti, ama herkes tanıdı O’nu pek gariptir bu. –Yapıtımın en güzel yerlerinden biri burası olabilir, hemen tanınması üzerine parlak sözler edilebilir. Halk önüne geçilmez bir güçle O’na koşuyor, çevresini alıyor, peşine takılıyor. Hiçbir şey söylemeden, sonsuz merhamet dolu bir gülümsemeyle geçiyor aralarından. Sevgi güneşi parlamaktadır kalbinde. Mutluluk, bilgi, güç ışıkları dökülür gözlerinden. Bu ışıklar çevresindeki insanların içine dolar, onlarında kalplerinden sevgi taşar. Kollarını öne uzatıp insanları kutsar, O’na hatta giysisine dokunanlar hastalıklarını bir anda yenen üstün bir güce kavuşurlar. O anda, çocukluktan beri kör bir ihtiyar kalabalık arasından “Rabbim, bana şifa ver de görebileyim seni,” diye bağırıyor. O anda, gözlerinin önünde bir perde varmışta çekilmiş gibi görmeye başlıyor ihtiyar. O’nu görüyor. Halk ağlıyor, ayağını bastığı yerleri öpüyor. Çocuklar çiçek atıyorlar önüne, “Yardımcımız ol!” diye bağırıyorlar. Herkes “O’dur, diyor. O’ndan başkası olamaz.” Sevil katedralinin kapısında gelip duruyor. Tam o anda bir kalabalık ağlaya sızlaya, beyaz, üstü açık, küçük bir tabut getirmişlerdir katedrale: Varlıklı bir kentlinin yedi yaşındaki küçük kızı ölmüştür. Çiçekler içinde yatmaktadır kızcağız. İki gözü iki çeşme ağlayan anneye “Yavrunu diriltecek,” diye bağırıyorlar kalabalıktan. Tabutu karşılamaya çıkan katedral papazı şaşkın çevresine bakıyor, kaşlarını çatıyor. Yavrusu ölen annenin çığlığı duyuluyor birden. O’nun ayaklarına kapanıyor, kollarını havaya kaldırıp “Gerçekten O’ysan dirilt yavrumu!” diye yalvarıyor. Herkes duruyor, tabutu indiriliyor, tam ayaklarının dibine bırakılıyor. Merhametle bakıyor, ağzından tane tane şu sözcükler dökülüyor: “Kalksın kız.” Kız tabutun içinde doğrulup oturuyor, şaşkınlıktan açılmış gözleriyle gülümseyerek bakınıyor. Tabutta yatarken elinde tuttuğu beyaz gül demetini bırakmamıştır hala. Kalabalık çalkalanır, herkes bağırmaya ağlamaya başlamıştır. İşte tam bu anda katedralin önündeki alandan büyük engizisyoncu kardinal geçer. Doksan yaşlarında, uzun boylu zayıf yüzlü, gözleri gez çukurlarına kaçmış, ama bakışları gene de çakmak çakmak, dimdik yürüyen bir ihtiyardır bu. Ah, dün Roma dininin düşmanlarını yakarken giydiği kardinal giysisi değildir üzerindeki. Kaba bir rahip cüppesi vardır omuzlarında. Birkaç adım arkasından yardımcıları, kulları, “kutsal” koruyucuları yürümektedir. Kalabalığın önünde durup, uzaktan bakıyor. Her şeyi, tabutu O’nun ayaklarının dibine koyduklarını da, kızın dirilişini de görmüştür. Surat asıyor birden. Ak düşmüş gür kaşlarını çatıyor. Bakışı kötü kötü parlıyor. Parmağıyla onu gösterip, koruyucularına “yakalayın,” diye buyuruyor. Kardinal öylesine güçlüdür, halk öylesine korkar ondan ki, hemen geri çekilir kalabalık, koruyuculara yol açar. Bir anda ortalığı kaplayan ölüm sessizliği içinde yakalarlar O’nu, götürürler. Halk hep birden eğiliyor büyük engizisyoncunun önünde, beriki hiçbir şey söylemeden kutsuyor onları, yürüyüp gidiyor. Koruyucular tutukluyu kutsal mahkemenin eski yapısındaki karanlık, dar, kemerli zindana götürüp kapıyorlar. Gün batıyor, sıcak, “yaprak kıpırdamayan”, karanlık bir Sevil gecesidir... Hava “defne,limon kokuyor.” Gecenin zifiri karanlığında zindanın demir kapısı açılıyor birden, elinde bir kandille büyük engizisyoncu yavaş yavaş giriyor içeri. Yalnızdır, kapı hemen kapanıyor arkasından. Kapının yanında durup uzun uzun O‘nun yüzüne bakıyor. Sonunda yavaşça yaklaşıyor, kandili masanın üzerine koyuyor, şöyle diyor:

-Cevap verme bana, sus. Zaten ne söyleyebilirsin ki ? Ne söyleyeceğini çok iyi biliyorum. Hem daha önce söylediklerine bir şey ekleme hakkında yok zaten. Niçin işimize engel olmak istiyorsun. Bize engel olmaya geldin, kendinde biliyorsun bunu. Ama yarın ne olacak, biliyor musun? Kimin nesi olduğunu bilmiyorum, O musun, yoksa onun benzeri misin, bilmek de istemiyorum. Ama yarın cezalandıracağım seni, dinsizlerin en azgını diye yaktıracağım. Bugün ayaklarını öpen o insanlar var ya, işte onlar bir baş işaretimle ateşini tutuşturmak için birbirleriyle yarışacaklar. Biliyor musun bunu?

Kardinal gözlerini tutsağın gözlerinden bir an ayırmadan duygulu bir dalgınlıkla,

-Anlamıyorum bunları İvan, dedi. Sınırsız bir hayal gücünün ürünü mü anlattıkların, ihtiyarın gördüğü bir düş mü, yoksa tuhaf bir quid pro quo[2] mu?

-Günümüzün gerçekliği böylesine sardıysa seni, hayal ürünü hiçbir şeyi kabul edemiyorsan, sonuncuyu kabul et bari. Madem ki quid pro quo diyorsun, öyle olsun.-Gene gülümsedi İvan-Gerçektir, doksan yaşındadır ihtiyar, inancıyla aklını çoktan bozmuş olabilir. Tutsağı, dış görünüşüyle şaşırtmış da olabilir onu. Nihayet bir sayıklama, doksanlık bir ihtiyarın ölüm öncesinde gördüğü bir düş de olabilir. Bir gün önce yüz kafiri yaktırmanın verdiği heyecanı da bunlara eklersen... hem ha quid pro quo olmuş, ha sınırsız bir hayal ürünü, bize göre hepsi bir değil mi? Önemli olan ihtiyarın konuşmak istemesidir, doksan yıl içinde sakladığı, sözünü etmediği şeyleri yüksek sesle anlatıyor.

-Tutsak hep susuyor mu? Yüzüne bakıyor ağzını açmadan dinliyor değil mi?

-Evet, öyle olması gerekir zaten. Daha önce söylenenlere bir şey eklemeye hakkı olmadığını söylüyor ona. Doğrusunu istersen, Roma Katolikliğinin en önemli özelliklerinden biriyle büyük benzerlik vardır bunun arasında. Hiç değilse ben böyle düşünüyorum: “Papaya her şeyi söyledin öyleyse her şey Papanındır şimdi, artık gelme yer yüzüne, son ana kadar işimize karışma.” Böyle söylemekle kalmıyor, bunu kitaplarında yazıyorlar bile, hiç değilse Cizvitler yapıyor bunu.. Din bilginlerinin kitaplarında ben okudum. İhtiyar şöyle soruyor O’na: “Geldiğin dünyanın bilinmezliklerinden olsun söyleyebilir misin bize?” Yanıtı da kendi veriyor: “Hayır, daha önce bildirdiklerine ekleyecek bir şeyin yok. Yeryüzüne önceki gelişinde öylesine savunduğun özgürlüğü çekip alamazsın kişioğlunun elinden. Şimdi bildireceğin her şey kişioğlunun inanç özgürlüğüne darbe indirecektir. Çünkü bir mucize olacaktır bu, oysa bin beş yüz yıl önce onun özgürlüğü senin için en değerli şeydi. O zaman sık sık şöyle söyleyen Sen değil miydin: “Özgürlüğünüze kavuşturmak istiyorum sizi.” –İhtiyar birden dalgın dalgın gülümsüyor.-Ama bu “özgür insanları” gördün işte. Gözlerinin içine sert sert bakarak şöyle ekliyor: “Bu çok pahalıya oturdu bize, ama Senin adına bir sonuca erdirdik bu işi sonunda. Bu özgürlük yüzünden on beş yüzyıl acı çektik, ama bitti artık. Kökünden hallettik sorunu. Kökünden hallettiğimize inanmıyor musun? Tatlı tatlı bakıyorsun yüzüme, bana kızmayı bile gerekli bulmuyorsun öyle mi? Ama şunu bil ki şimdi, özellikle günümüzde kişioğlu her zamankinden daha bir özgür olduğuna kesinlikle inanmaktadır. Oysa kişisel özgürlüğünü kendisi getirmiş, saygıyla ayaklarımızın dibine bırakmıştır. Ama biz yaptık bunu. Böyle bir özgürlük müydü Senin istediğin?”

-Hiç de alay etmiyor. Tersine, insanları mutlu kılmak için özgürlüğü sonunda yenebilmelerini kendisi için de, adamları için de kıvanç verici bir görev saydığını belirtmek istiyor. “Çünkü ancak şimdi insanların mutluluğu üzerine düşünebiliyor (engizisyondan söz ediyor kuşkusuz.) Kişioğlu baş kaldırıcı olarak yaratılmıştır. Baş kaldıranlar mutlu olabilir mi hiç? Seni uyardılar. Uyarma, öğüt ettik değildi, ama dinlemedin hiç birini. Kişioğlunun mutlu kılınabileceği tek yolu kabul etmedin. Neyse ki giderken bize bıraktın işleri. Vaat ettin, söz verdin, işleri yürütmek hakkını bize tanıdın, şimdi bu hakkı elimizden almayı düşünmezsin umarım. Niçin geldin, işlerimize engel oluyorsun?”

-“Ürkünç, zeki ruh, yok etme ve yokluk ruhu, -konuşmasını sürdürüyor ihtiyar-, yüce ruh çölde konuşmuş Seninle, kitaplarda yazılıdır bu, sözde “yolunu şaşırtmak” istemiş. Öyle mi? Sana üç soruyla bildirdiği, kabul etmediğin, kitaplarda adı “yol şaşırtıcı” diye geçen şeylerden daha bir gerçek şey var mıdır? Aslında, yeryüzünde gerçek, ulu bir mucize olmuşsa, o gün, bu üç soru mucizeydi. Yalnızca denemek için şöyle düşünebilsek: Ürkünç ruhun sorduğu bu üç soru kitaplardan silinip gitse, onları yeniden bulup, düşünüp kitaplara yazmak gerekse; bunun için dünyanın en bilge kişilerini –yöneticilerini, din bilginlerini, bilim adamlarını, filozoflarını, ozanlarını- toplayıp şöyle deseler: Düşünün taşının, üç soru bulun, ama bu soruların gerçekle çelişmemelerinden başka, üç sözcükte, yalnızca üç tümcede dünyanın, kişioğlunun bütün geleneğini anlatmaları gerekmektedir. Yüce, zeki ruhun çölde Sana gerçekten sorduğundan kuşku edilemeyecek o üç soruya güç, derinlik bakımından yaklaşılabilecek bir soru bile bulunabileceğini sanıyor musun? Yalnızca bu sorular, onların ortaya çıkışındaki mucize bile karşısındakinin geçici, dünyasal değil ölümsüz, gerçek bir zeka olduğunu göstermeye yetiyor. Çünkü insanlığın geleceği tüm olarak bu sorularda dile gelmiş, kişioğlunun yeryüzündeki çözümlenememiş, tarihsel çatışmaları bu sorularda biçimlerini bulmuştur sanki. O zaman şimdiki kadar açık seçik olamazdı bu sorular, böylesine rahat anlaşılamazdı. Çünkü geleceği bilemez insan. Ama şimdi on beş yüzyıl geçti aradan, her şeyin bu üç soruda kesinlikle haber verildiği, olayların burada söylenenlere öylesine uyduğu kanısındayız ki, bunlara bir şey eklemek, yada çıkarmak olmaz!

Kendin söyle, Sen mi haklıydın, o zaman Seni sorguya çeken mi? Birinci soruyu anımsa. Kelimesi kelimesine olmasa bile, anlamı aşağı yukarı şöyleydi: “İnsanların arsına katılmak istiyorsan, hem de elin kolun boş... Özgürlük sözcüğünü götürüyorsun onlara yalnızca, oysa onlar basit, doğuştan basit yaratıklar oldukları için bu sözcüğü anlayamayacaklardır. Korkacaklardır, dehşete düşeceklerdir. Çünkü kişioğlu için özgürlük sözcüğünden daha anlamsız bir şey olamaz! Oysa şu kızgın çöldeki taşlarlı görüyor musun? Onları ekmek yap, insanlar koyun sürüsü gibi gelirler peşinden.” Ama kişioğlunun özgürlüğünü elinden almayı istemedin sen, bu öneriyi reddettin. “Onların bana bağlılıkların ekmekle satın alırsam özgürlük nerede kalır? diye düşündün. “Kişioğlu yalnız ekmekle yaşamaz” dedin. Ama toprak ruhunun bu ekmek uğruna Sana baş kaldıracağını, Seninle cenkleşeceğini, Seni yeneceğini, bütün insanların “Bu canavarın dengi yok, bize gökten ateşi indirdi” diye bağırarak onun peşinden koşacağını biliyor musun? Yüzyılların geçeceğini insanların kendi akılları ve bilim ağzıyla konuşmaya başlayacaklarını, dine karşı suç işlemek diye bir şeyin, dolayısıyla günahın olmayacağını, yalnızca açların bulunacağını söyleyeceklerini biliyor musun? Sana karşı kaldırılan, senin tapınağını yıkacak olan sancakta “İnsanı doyur, sonra erdem iste ondan!” diye yazıyor. Tapınağının yerinde yeni bir yapı, gene ürkünç bir Babil Kulesi yükselecek. Gerçi eskisi gibi o da tamamlanamayacak ya, bu yeni kuleden gene de kaçınılabilir, kişioğlunun acısını bin yıl kısaltabilirdin. Çünkü kuleyle bin yıl uğraştıktan sonra nasıl olsa bize gelecekler! O zaman gene yer altında, katakomplarda saklanır bulacaklar bizi (çünkü gene kovulacağız, eziyet edecekler bize), bulunca şöyle bağıracaklar: “Karnımızı doyurun, bizlere göklerden ateş indirmeyi vaat edenler sözlerini tutmadılar.” O zaman biz tamamlayacağız onların kulesini, çünkü karınlarını kim doyurursa onun başaracağı iştir bu. Karınlarını da ancak biz, Senin adına, Senin için yalan söyleyerek doyurabiliriz. Ah, hiçbir zaman, biz olmasak hiçbir zaman doymaz karınları. Özgür kaldıkları sürece hiçbir bilim ekmek sağlamaz onlara. Ama sonunda özgürlüklerini getirip ayaklarımızın dibine bırakacaklar, “Köleniz olalım daha iyi, yeter ki doyurun karnımızı” diyecekler. Özgürlükle ekmeğin ikisinin bol ölçüde bir insanda bulunmasının anlamsız olduğunu, çünkü bu iki şeyin hiçbir zaman uzlaşamayacaklarını sonunda kendileri anlayacaklardır! Güçsüz, ahlaksız, zavallı baş kaldıran oldukları için hiçbir zaman özgür olamayacaklarına da inanç getireceklerdir. Göksel ekmek vaat ettin onlara, ama gene söylüyorum, Senin bu ekmeğin güçsüz, sonsuza dek lanetlenmiş, nankör kişioğlunun gözünde dünya ekmeğinin yerini tutabilir mi hiç? Hem göksel ekmek için binlerce, on binlerce insan Senin peşinden gelse bile, göksel ekmek uğruna dünyasal ekmekten vazgeçebilecek kadar güçlü olmayan milyonlarca, milyarlarca zavallı ne olacak? Yoksa yalnız on binlerce büyük, güçlü insan mı değerlidir Senin için? Geri kalan milyonlarca güçsüz, ama Seni seven insan, büyüklerin, güçlülerin gereci mi olacaktır? Hayır, güçsüzlerde değerlidir bizim için. Ahlaksızdırlar, baş kaldırandırlar, ama sonunda söz dinler de olacaklar. Bize hayran kalacaklar. Başlarına geçip, onları özgürlükten kurtardığımız için bize Tanrı gözüyle bakacaklar... Özgürlük öyle ağır gelmeye başlayacak onlara sonunda!..Ama biz, Senin yolunda olduğumuzu, Senin adına hüküm sürdüğümüzü söyleyeceğiz. Gene kandıracağız onları, çünkü bir daha yanımıza yaklaştırmayacağız Seni. Bizlerin acıları da bu kandırmada toplanacak, çünkü yalan söylemek zorunda kalacağız. İşte çölde sorulan ilk sorunun anlamı buydu. En değer verdiğin özgürlük uğruna işte bunu reddettin. Öte yandan bu soruda dünyanın büyük bir sırrı da yer almaktaydı. “Ekmek” sözcüğüne itiraz etmeseydin, insanlığın en büyük sorunlarından birini halletmiş olurdun. “Kime tapınmalı?” sorunudur bu. Kişioğlu için, başıboş kalınca hemen tapacak bir şey bulmak telaşından daha acılı bir kaygı yoktur. Ama hiç kimsenin kuşku edemeyeceği, büyüklüğüne herkesin bir anda inanacağı, önünde eğileceği bir şey arar kişioğlu. Çünkü bu zavallı yaratıkların asıl dertleri, benim yada başka birisinin tapınacağı bir şey bulmak değildir. Herkesin inanacağı, önünde eğileceği, herkesin hep birlikte tapınacağı bir şey bulmak isterler. İşte tapınmadaki bu genellik her insanın, tüm insanlığın yüzyıllardan beri en büyük acısıdır. Hep birlikte tapınmak için birbirlerini öldürmüşlerdir. Kendilerince Tanrılar yaratıp birbirlerine şöyle seslenmişlerdir: “Tanrılarınızı bırakın, bizim Tanrımıza tapının. Yoksa sizi de Tanrılarınızı da öldürürüz!” Dünyanın sonuna dek böyle olacaktır bu, yeryüzünde Tanrılar kalkınca bile değişmeyecektir durum: Bir şeyi değiştirmez Tanrıların kalkması, putların önünde yere kapanırlar. Kişioğlunun yaratılışındaki bu en önemli özelliği biliyordun Sen. Bilmemen olmazdı, ama insanları Sana tapmak zorunda bırakacak gerçek bayrağı, dünyasal ekmek bayrağını özgürlük uğruna, göksel ekmek uğruna kabul etmedin. Öteki yaptıklarına da şöyle bie göz at. Ne yaptıysan hepsi özgürlük uğrunadır! Söylüyorum Sana, zavallı kişioğlunun, doğuştan sahip olduğu özgürlüğünü bir an önce verebileceği bir varlık aramaktan daha bir acılı kaygısı yoktur. Ama kişioğlunun özgürlüğünü, onun vicdanını kim huzura kavuşturursa o elde edebilir ancak. Ekmek Senin için büyük bir fırsattı: Ekmeği verince Sana taparlardı, çünkü ekmekten daha güçlü bir şey yoktur. Ama bu arada Senden başka biri de onun vicdanını ele geçirirse... Senin ekmeğini bile fırlatır atar o zaman, vicdanını çelenin peşinden gider. Bu bakımdan haklıydın. Çünkü kişioğlunun varoluş sırrı, yalnızca yaşamakta değil, yaşamanın nedenindedir. Kişioğlu, niçin yaşadığını kesin olarak bilmeyince, dünya nimetine boğulmuş olsa bile, yaşamaktansa bir an önce ölmeyi yeğler. Böyledir bu, ama ne oldu: Kişioğlunu elindeki özgürlüğü alacağına, daha çoğunu verdin ona. İyiyle kötüyü seçmenin kişioğlu için huzurdan, hatta ölümden daha istenmeyen bir şey olduğunu unuttun mu yoksa? Kişioğlu için vicdan özgürlüğünden güzel, ama aynı zamanda acı bir şey yoktur. İşte böylece kişioğlunun sonsuz huzurunun temelini atacağına; olmayacak, bilinmez, belirsiz şeyler aldın ele, insan gücünü aşan yolu tuttun, yani kişioğlunu sevmiyormuş gibi davrandın, hem de kim yaptı bunu: Onların uğruna ölmemek için dünyaya gelen Sen! Kişioğlunun özgürlüğünü elinden alacak yerde, çoğalttın bu özgürlüğü, insanlığın ruhsal dünyasına sonsuza dek sürecek acılar kattın. Kişioğlunun özgür olmasını istemen, onun Sana bağlanarak, Seni içten severek peşinden gelmesini özlemendi. Eski doğal yasalar yerine yeni bir yasa getirdin: Kişioğlu Senin önderliğinde, neyin iyi neyin kötü olduğuna özgür olarak kendisi karar verecekti artık. Ama seçme özgürlüğü gibi ürkünç bir yükün altında ezilen kişioğlunun sonunda Senin önderliğini, hatta gerçeğini de reddedeceğini düşünmedin mi hiç? Gerçeğin sende olmadığını bağırmaya başlayacaklardır sonunda. Çünkü öyle olsa, arkanda bunca çözülmemiş sorun bırakıp onları şaşkınlığa, acıya salmazdın, diye düşünecekler. Böylece, krallığının yıkılmasına kendin fırsat vermiş oldun, bundan böyle kimseyi suçlama artık. Oysa bu muydu sana önerilen? Bu güçsüz baş kaldıranı, gene onların mutluluğu için yenecek, sonsuza dek tutsak edecek üç güç vardır yeryüzünde, bunlar: Mucize, sır bir de otoritedir. Üçünü de reddettin Sen, bu durumun suçlusu Sensin. Ürkünç, sonsuz zeki ruh Seni tapınağın tepesine çıkarıp, “Tanrının oğlu olup olmadığını öğrenmek istiyorsan kendini aşağı at, çünkü Tanrının oğlunu meleklerin tutacağı, bir yeri incinmesin diye onu yere yavaş yavaş indireceği söyleniyor. Tanrının oğlu olduğunu kanıtla, babana ne denli inandığını göster.” Dediğinde kabul etmedin, atmadın kendini aşağı. Ah, soylu, gurur dolu, Tanrıya yaraşır bir davranıştır bu elbette, ama insanlar, zavallı baş kaldıran yaratıklar ne anlar bundan! Ah, bir adım öne atsan, aşağı atlamak için yerinden kıpırdasan, o anda inancını yitirmiş olacağını, kurtarmaya geldiğin yeryüzüne çarpıp parçalanacağını, yolunu şaşırtmaya gelen zeki ruhun istediğinin de bu olduğunu anlamıştın. Ama gene söylüyorum, Senin eşin var mı ki? Bir an için bile olsa, insanların böylesi bir ayartmaya karşı koyacak güçte olabileceklerini düşünebildin mi? Kişioğlunun yaratılışı mucizeyi reddetmeye elverişli midir? Hayatın böylesine ürkünç anlarında, ruhunun en azap veren, yıldıran asıl sorunlarını çözmeye çalışırken yalnızca kalbin sesini dinleyebilir mi? Ah, yüce davranışının kitaplarda saklanacağını, zamanın, yeryüzünün en uzak sınırlarına varacağını biliyor; kişioğlunun da, Senin peşinden gelerek, mucizeye gereksinmeden Tanrıya kavuşacağını umuyordun. Ama kişioğlunun mucizeyi reddettiği anda Tanrıyı da reddedeceğini, çünkü onun Tanrıdan çok mucizeyi aradığını bilmiyordun. Mucize olmadan yaşayabilecek gücü yoktur kişioğlunun. Hemen yeni yeni mucizeler bulur kendine. Tanrıtanımaz, dinsiz, başkaldıran olsa bile, üfürükçülerin, büyücü kadınların önünde diz çöker, Alay ederek, Seni küçümseyerek “Çarmıhtan in, Tanrının oğlu olduğuna inanalım,” diye bağırdıklarında inmedin çarmıhtan. Kişioğlunu mucizenin gücüyle değil de, içten gelen özgür bir sevgiyle kendine bağlamak için inmedin. Özgür sevgi tutkusuyla yanıyordu için. Kölelerin, onları ezen büyük güce duydukları kölece hayranlıktan nefret ediyordun. Ama fazla büyüttün gözünde insanları, çünkü her ne kadar baş kaldıran olarak yaratılmışsa da, köle olduklarından kuşku edilemez onların. Çevrene bakıp kendin söyle: hangi birini kendi düzeyine çıkarabildin? Yemin ederim ki, Senin sandığından çok daha güçsüz, bayağı yaratılmıştır insan! Senin yaptığını yapabilir mi o hiç? Ona böylesi saygı duyduğun için, ona artık acımıyormuş gibi davrandın, gücünü aşan şeyler bekledin ondan. Hem kim yaptı bunu, onu kendinden çok seven Sen! Daha az saygı duysaydın, daha az şey isterdin ondan, sevgiye de daha yakın olurdu bu, çünkü yükü daha hafiflerdi. Güçsüzdür kişioğlu, bayağıdır da. Günümüzde bize başkaldırmış, başkaldırıyor diye gurur duymuş ne önemi var bunun? Çocukça bir gurur bu.sınıfta kazan kaldırıp, öğretmeni kovan küçüklerden farkları yoktur bunların. Ama çocukcağızların heyecanı da dinecektir bir gün, pahalıya mal olacaktır onlara bu heyecan. Tapınakları yıkacaklar, yeryüzünü kana boyayacaklar. Ama sonunda, başkaldıran olsa bile, kendi başkaldırmalarına dayanamayan güçsüz baş kaldıranlar olduklarını anlayacaklar bu budala çocuklar. Ahmakça göz yaşı dökerek, kendilerini başkaldıran olarak yaratanın, kuşkusuz onlarla alay etmek istediğini söylemeye başlayacaklar. Umutsuzluk içinde söyleyecekler bunu, böyle söylemekle Tanrıya küfür etmiş olacaklar, bu küfür daha da mutsuz kılacak onları, çünkü insan yaratılışı küfrü kaldıramaz, her zaman kendi kendinden öcünü alır bunun. Özgürlüğüne kavuşması için öylesine acılar çektiğin kişioğlunun şimdiki durumunu görüyorsun işte: Huzursuzluk, kargaşalık, mutsuzluk içinde kıvranıp duruyor! Yüce bilgen, kitabında, ilk dirilişe katılanları gördüğünü, her boydan on ikişer bin olduklarını söylüyor. Böylesine çok olduklarına göre insan değildiler demek, her biri birer Tanrıydı. Senin acına tanık oldular, kupkuru çölde böcek, bitki kökü yiyerek yıllarca yaşadılar... öyleyse bu özgürlük çocuklarıyla, bu özgür sevgiyle, Senin için yapılan bu yüce fedakarlıkla övünebilirsin. Ama şunu unutma, topu topu birkaç bindi onlar, hem Tanrıydılar... ya geri kalanlar? Geri kalan güçsüzler, güçlülerin dayanabildiklerine dayanamadıysalar ne yapmalı? Güçsüz bir ruh böylesine ağır mutluluğu kaldıramadı diye suçlu sayılabilir mi? yoksa yalnız seçkinler, seçilmişler için mi geldin yeryüzüne? Eğer öyleyse, burada bizim anlayamayacağımız bir sır var demektir. Sırrı kabul edince de, bu sırrı insanlara anlatmaya, kalplerinin özgür kararının, sevgilerinin önemli olmadığını, körü körüne, hatta vicdanlarının sesine kulak asmadan baş eğmek zorunda oldukları sırrın önemli olduğunu onlara anlatmaya hakkımız var demektir. Biz de öyle yaptık. Yapıtına başka bir biçim verdik, mucize, sır, otorite temeline dayandırdık onu. İnsanlar da yeniden sürüye dönüşmelerine, onlara öylesine acı veren bu ürkünç yükten sonunda kurtulmalarına sevindiler. Söyle, böyle davranmakta haklı mıydık? Kişioğlunun güçsüzlüğünü sezinleyerek yükünü hafifletmemiz onu sevdiğimizi göstermez mi? niçin geldin, niçin engel olmak istiyorsun bize? Hem niçin öyle durgun, sevgi dolu bakışlarla bakıyorsun yüzüme? Öfkelen, Senin sevgini istemiyorum. Ben de Seni sevmiyorum çünkü. Hem ne diye saklayayım bunu? Karşımdakinin kim olduğunu bilmiyor muyum sanki! Sana söyleyebileceğim her şeyi daha ben söylemeden bildiğini gözlerinden okuyorum. Sırrımızı ben mi saklayacağım Senden? Belki bir de benden dinlemek istersin onu, dinle öyleyse: Seninle değil, Onunlayız, sırrımız bu işte! Hanidir bıraktık Seni, sekiz yüzyıldan beri Onunlayız. Tam sekiz yüzyıl önce, Senin nefretle reddettiğin şeyi, yeryüzü krallıklarını göstererek Sana vermek istediği o son mükafatı aldık ondan: Roma’ya Sezar’ın kılıcına sahip olunca yeryüzünün tek hakimi ilan ettik kendimizi. Yaptığımızı kesin bir sonuca erdiremediysek suç kimin? Ah, hala başındayız işin, ama başladı ya bir kez. Sona daha çok var. Toprak ana çok çekecek daha, ama amacımıza varacağız, yeryüzüne tek başımıza hakim olacağız, kişioğlunun topluca mutluluğunu da o zaman düşünürüz. Oysa daha o zaman sahip olabilirdin Sezar’ın kılıcına. Niçin teptin bu son bağışı? Yüce ruhun bu son bağışını kabul etseydin kişioğlunu, yeryüzünde aradığı her şeye kavuştururdun. Kime tapınacaklarında, vicdanlarını kimin ayaklarının dibine bırakacaklarında kuşkuya düşmezlerdi. Gürültüsüz patırtısız, hep bir arada kardeş kardeş yaşarlardı. Çünkü hep birlikte olmak isteği kişioğlunun üçüncü, son acı kaynağıdır. İnsanlar hep birlikte olmaya yönelmiştir her zaman. Büyük uluslar çok olmuştur tarihte, ama bir ulus büyüdükçe mutsuzluğu da o oranda artmıştı. Çünkü yeryüzündeki bütün insanların hep bir arada yaşaması isteği öteki uluslardan daha güçlü yakmaya başlamıştır içini. Timur, Cengiz-Han gibi büyük fatihler bütün dünyayı elde etmek amacıyla yeryüzünde bir kasırga gibi esip geçmişler, ama onlarda –belki bilmeden- hep kişioğlunun birlikte olmaya duyduğu o aşırı tutkuya hizmet etmişlerdir. Sezar’ın kılıcını alıp bir yeryüzü krallığı kurabilirdin Sen de, yeryüzüne huzur getirebilirdin. Çünkü kişioğlunun vicdanını ekmeğini bulundurandan başka kim hükmedebilir insanlara? Biz Sezar’ın kılıcını da aldık, kılıcı ele geçirince Seni de inkar edip, Onun peşinden gittik. Ama özgür akıl, bilim, yamyamlık rezaletinin sona ermesine daha yüzyıllar var. Çünkü Babil kulesini bizsiz yükseltmeye koyulan kişioğlunu en son yapacağı şey yamyamlıktır. Ancak o zaman sürünerek gelecek yanımıza hayvan, ayaklarımızı yalayacak, kanlı gözyaşları dökerek ağlayacak. Biz de sırtına bineceğiz, üzerinde “Sır!” yazılı kupayı havaya kaldıracağız. Ancak o zaman, evet ancak o zaman huzura, mutluluğa kavuşacak kişioğlu. Seçkin insanlarınla övünüyorsan, ama yalnız onlar var Sen’de, fakat biz tüm insanlığı huzura kavuşturacağız. Dahası var: Seçkin olabilme mutluluğuna erişmiş güçlülerin bir çoğu Seni beklemekten yoruldular artık, ruhsal güçlerini başka alanlara aktardılar, aktaracaklar da. Sonunda özgür bayrağı sana karşı kaldıracaklar. Ama kendin verdin onlara bu bayrağı. Oysa, bizde herkes mutlu olacak, Senin özgürlüğünde olduğu gibi her yerde baş kaldırmayacak, birbirini öldürmeyecekler. Ancak bizim için özgürlüklerini teptikleri, bize boyun eğdikleri zaman özgür olduklarına inandıracağız onları. Ne dersin, haklı mı olacağız böyle söylemekte. Yoksa aldatacak mıyız onları? Haklı olduğumuza kendiliklerinden inanacaklar, çünkü Senin o özgürlüğünün onları ne denli korkun bir köleliğe, kargaşalığa sürüklediğini anımsayacaklar. Özgürlük, özgür akıl, bilim öylesine çıkmaza sokacak onları, öylesine mucizeler, çözülmemiş sırlar çıkaracak karşılarına ki, bazı dik başlılar, azgınlar kendi kendilerini yiyecekler, öteki az güçlü dik başlılar birbirlerini yok edecekler, geri kalan güçsüzler, mutsuzlarsa sürünerek bizim ayaklarımızın dibine gelecek, şöyle bağıracaklar: “Evet, haklıydınız, O’nun sırrı yalnız sizin elinizdeymiş. Size geliyoruz, kendi kendimizden kurtarın bizi.” Bizden ekmeği alırken, bunda mucize falan olmadığını, taşı ekmek yapmadığımızı, onların yaptığı ekmeği, gene onlara vermek için ellerinden aldığımızı açık seçik görecekler elbette. Ama ekmek bulduklarından çok, onu bizim elimizden aldıklarına sevinecekler! Çünkü bizden önce yaptıkları ekmeğin ellerinde taş olduğunu, oysa bize dönünce ellerindeki taşın ekmek olduğunu hiç unutmayacaklar. Boyun eğmenin değerini çok iyi anlayacaklar! Kişioğlu bunu anlamadığı sürece mutsuz olacaktır. Bu anlayışsızlığın suçu kimindir? Söyle. Sürüyü kim dağıttı? Kim bilinmez yollara sürükledi onu? Ama gene toplanacaktır sürü, gene yola gelecektir. O zaman sakin, huzur dolu bir mutluluk vereceğiz onlara. Onlar gibi güçsüz yaratıkların aradığı mutluluktur bu. Sonunda öğreteceğiz onlara gururlu olmayı. Çünkü yükselttin onları Sen, gururlu olmaya alıştırdın. Güçsüz yaratıklar, zavallı çocuklar olduklarını, asıl tatlı olanında çocukların mutluluğu olduğunu kanıtlayacağız onlara. Ürkecek, gözümüzün içine bakmaya başlayacaklar, korkuyla bize sokulacaklar. Şaşacaklar bize, korkacaklar, böylesine heyecanlı milyarlık bir sürüyü sakinleştirecek kadar akıllı, güçlü olduğumuz için övünecekler bizimle. Öfkelenmemizden çok korkacaklar. Akılları zayıflayacak, çocuklar, kadınlar gibi sulu gözlü olacaklar, ama en küçük bir işaretimizle hemen neşeleniverecekler., gülmeye, çocuksu bir mutluluk içinde şarkı söylemeye başlayacaklar. Evet, çalışmaya zorlayacağız onları, ne var ki boş zamanlarında yaşantılarına çocukça bir oyuna çevireceğiz, koroyla çocuk şarkıları söyleteceğiz, masum danslar ettireceğiz. Ah, günah işlemelerine de izin vereceğiz. Zayıf, güçsüz yaratıklardır onlar, günah işlemelerine izin veriyoruz diye çocuksa bir sevgiyle bağlanacaklar bize. Bizim iznimiz olursa her çeşit günahın bağışlanacağını söyleyeceğiz. Onları sevdiğimiz için izin vereceğiz günah işlemelerine, bu günahların cezasını da üzerimize alacağız. O zaman, günahlarının sorumluluğunu Tanrı önünde üzerine alan velinimetler diye aşırı saygı duyacaklar bize. Bizden gizli hiçbir şeyleri olmayacak. Karılarıyla, metresleriyle yaşamalarına, çocuk yapmalarına –hep bize gösterecekleri bağlılığa bakarak- ya izin verecek, yada vermeyeceğiz. Seve seve, gönülden dinleyecekler sözümüzü. Vicdanlarının en acı sırlarını, her şeylerini bize açacaklar, biz karar vereceğiz, bizim söylediğimize sevinerek inanacaklar, çünkü vereceğimiz karar büyük bir üzüntüden, şimdiki özgür karar vermenin korkunç acısından kurtaracak onları. Herkes, birkaç yüz bin yönetici dışında milyonlar mutlu olacak. Yalnızca bizler, sırrı ellerinde bulunduran bizler mutlu olmayacağız. Milyarlarca mutlu çocuğun yanında, iyilikle kötülük kavramlarının lanetini üzerine almış yüz bin çilekeş bulunacak. Senin uğruna sessizce ölecekler. Ama bizler sırrı saklayacağız. Onların mutluluğu için göksel, ölümsüz mükafatla bu yana çekeceğiz onları. Çünkü öte dünyada bir şeyler olsa bile, böyleleri için değildir bu. Bir gün gene geleceğini, seçtiğin gururlu güçlülerinle geleceğini, gene yeneceğini söylüyorlar, ama biz de onların yalnızca kendilerini kurtardıklarını söyleyeceğiz. Hayvanın sırtında oturup elinde sırrını tutan şaşkının alaşağı edileceğini, güçsüzlerin yeniden baş kaldırarak sırtlarındaki rahibin cüppesini parçalayacaklarını, “iğrenç” bedenini çırılçıplak edeceklerini söylüyorlar. Ama o zaman ben ayağa kalkacağım, günahı tanımayan milyarlarca çocuğu göstereceğim Sana. Bizler, onların mutluluğu için günahlarını kabullenen bizler, karşına dikilip şöyle bağıracağız: “Elinden gelirse, yapabilirsen bizi yargıla. Şunu bil ki, ben korkmuyorum Senden. Şunu bil ki, bende çöldeyim, bende böcek, bitki kökü yedim, insanlara bağışladığın özgürlüğü ben de kutsadım, “sayıyı tamamlamak için” Senin o seçkinlerinin, güçlülerinin arasına girmeye ben de can atıyordum. Ama kendime geldim, çılgınlığa hizmet etmekten kaçındım. Geri dönüp, Senin yapıtını düzelten gruba katıldım. Gururlulardan ayrıldım, onları mutlu kılmak için alçak gönüllülerin yanına döndüm. Sana bu söylediklerim gerçekleşecektir, krallığımız yükselecektir. Gene söylüyorum, yarın göreceksin bu söz dinler sürüyü: Bir işaretimle, bize engel olmak için Seni yakacağım ateşi tutuşturmaya koşacaklar. Evet, yakılmayı en çok hak eden biri varsa, o Sensin. Yarın yakacağım Seni. Dixi.[3]”

İvan sustu. Konuşurken coşmuş, heyecanlanmıştı. Sözünü bitirince birden gülümsedi.

Onu sessizce dinleyen Alyoşa da sonlara doğru aşırı heyecanlanmış, ağabeyinin sözünü kesmeyi birçok kereler istemişti ya, tutmuştu kendini. Şimdi yerinden hafifçe doğrularak, yüzü kıpkırmızı,

-Ama... saçmalık bu! Dedi. Şiirin, düşündüğün gibi kötülemiyor, övüyor İsa’yı... Hem özgürlük üzerine söylediklerine kimi inandırabilirsin? Böyle mi, böyle mi anlamalı onu! Ortodokslukta olan bu düşünce midir?.. Roma’yı, hatta Roma’da bir bölümü almışsın ele. Doğru değildir bu... Katolikliğin en kötü yanlarını, engizisyoncu gibi hayali bir insan da olamaz. İnsanların hangi günahlarını almış üzerine? İnsanların mutluluğu için lanetlemeye razı olan sır taşıyıcıları kimlermiş? Ne zaman görülmüşler? Cizvitler üzerine birçok şey biliyoruz, iyi söylemiyorlar onlar için, anlattığın gibi midirler acaba? Hiç de, hiç de... Başında Roma’nın en büyük din adamı bulunan Roma ordusudur onlar yalnızca... dünyayı bir kralın buyruğunda toplamak amacıyla kurulmuş bir ordu... onların ülküsü budur işte, ama sır yada yüce keder değildir düşündükleri... Başkalarını kendilerine köle etme isteğidir bu yalnızca, iğrenç bir tutku... gelecekte, bizim eski köleliği andıran bir devir yaratmak peşindeler... kendileri de kölelerin sahipleri olacaklar... Belki Tanrıya bile inanmıyorlardır. Senin acı çeken engizisyoncun yalnızca bir hayaldir...

-Dur canım dur, amma heyecanlandın. Hayal diyorsun öyle olsun! Elbette hayaldir. Ama izin ver: Son yüzyılların Katolik hareketlerinin sırf başkalarını kendilerine köle etme isteğinden, iğrenç bir tutkudan doğduğuna gerçekten de inanmıyor musun? Paisiy peder mi öğretti bunları sana yoksa?

-Hayır, hayır tam tersine, Paisiy peder bir keresinde seninkine benzer şeyler bile anlattı...

-Gerçi “hiç de benzemiyordu” diyorsun ya, gene de önemli bir açıklama bu. Şunu soruyorum sana: Senin Cizvitler, engizisyoncular niçin yalnızca iğrenç maddi çıkarları uğruna birleşirler? Niçin aralarından derin acılar duyan, insanlığı seven bir çilekeş çıkmaz? Tut ki tüm bu iğrenç maddi çıkar peşinde koşan kalabalık arasından benim ihtiyar engizisyoncu gibi çölde bitki kökleri yemiş, özgür, erdemli olmak için elinden geleni yapmış, ama ömrü boyunca insanları sevmiş, sonra birden erdeme ulaşınca, kişinin erdeme ulaşıp da milyonlarca yaratığın yalnız alay edilmek için dünyaya geldiğini, özgürlüklerini kaldıracak güçte hiçbir zaman olamayacaklarını, zavallı baş kaldıranlar arasından kuleyi tamamlayacak güçlülerin hiçbir zaman çıkmayacağını, büyük ülkücünün düşündüğü mutlu hayatın bu kazlara göre olmadığını görmek hiç de iç açıcı bir şey olmadığı bilincine varmış bir kişi çıktı. Bütün bunları anlayınca döndü, akıllı insanların arasına katıldı... Olamaz mı böyle bir şey?

-Kimlerin, hangi akıllı insanların arasına katıldı? dedi. Ne akıl var onlarda, ne de sır... Yalnızca Tanrıtanımazlıkları var, o kadar, bütün sırları da bu. Senin engizisyoncun Tanrıya inanmıyor, sırrı bu işte!

-Öyle de olsa ne çıkar! Sonunda anlayabildin. Gerçekten de öyledir hem, gerçektende bütün sır bundadır. Ama onun gibi, dinsel kahramanlık uğruna ömrünü çölde geçirdiği halde insan sevgisinden kurtulamamış bir kimse için bile olsa, bir acı değil midir bu? Son günlerinde güçsüz başkaldıranların. “alay için yaratılmış, denemelik yaratıklar”ın yaşantısına ancak yüce, yüce korkunç ruhun öğütlerinin bir çeki düzen verebileceğini açık seçik görüyor. Bu bilince vardıktan sonra zeki, korkunç ölüm ruhunun gösterdiği yoldan gitmenin gerektiğini, bunun için de bu zavallı körler hiç değilse yolda kendilerini mutlu sansınlar diye nereye götürüldüklerini bilmemeleri için yol boyunca kandırılmalarının zorunlu olduğunu gördü. Şunu da unutma ki, ülküsüne ömrünce inandığı yaratığın adına kandırıyor ihtiyar? Mutsuzluk değil de nedir bu? “Yalnızca iğrenç tutkular peşinde” olan ordunun başına böyle bir kimsenin geçmesi... felaketin gelmesi için böyle birisi yetmez mi? dahası var: Ordusuyla, Cizvitleriyle Roma ülküsünün sonunda yeniden canlanması için başta böyle birinin bulunması yeter de artar bile. Açık söylüyorum sana: bu çeşit hareketlerin başında her zaman benim ihtiyar gibi kimselerin bulunduğu kanısındayım. Kim bilir, belki Romalı din büyükleri arasında da vardı böyleleri. Kim bilir, insanlığı kendince, inatla böylesine seven bu lanetli ihtiyar gibileri günümüzde de sürüyle vardır. Güçsüzleri mutlu etmek amacıyla sırrı onlardan saklamak için çok eskiden gizli bir birlik kurmuşlardır... Hiç kuşku yok ki böyledir bu, böyle olması da gereklidir. Hatta masonların bile bu sırra benzer bir şeyleri olduğunu sanıyorum. Katolikler onları kendilerine rakip gördükleri, ülkünün birliğini parçaladıkları için –çünkü tek k sürüye tek çoban olmalıdır- nefret ediyor olmalıdırlar masonlardan. Bununla birlikte, kendi görüşümü savunurken, senin eleştirine katılmayan bir yazar hali var bende. Bırakalım bu konuyu artık.

-Şöyle bitirmek istiyorum onu: Engizisyoncu sustuktan sonra, tutsağının bir şey söylemesini bekliyor bir süre. Onun hiç bir şey söylememesi ağır gelmektedir ihtiyara. Tutsağın dikkatle, sakin sakin gözlerinin içine bakarak onu dinlediğini görmüştü, itiraz edeceğe hiç benzemiyordu. Acı, korkunç da olsa, bir şey söylemesini pek isterdi. Ama O, sessizce ihtiyara yaklaşıyor birden, buruşuk, kansız dudaklarından yavaşça öpüyor. Yanıtı bu oluyor işte. İhtiyar ürperiyor. Dudaklarının ucunda bir şeyler kıpırdıyor. Gidip kapıyı açıyor, şöyle diyor ona: “Hadi git, bir daha gelme... hiç gelme... hiç, hiç!” sonra “kentin karanlık alanları”na çıkarıyor O’nu. Tutsak gidiyor.

(*) Engizisyoncuların dine karşı suç işleyenleri yaktıkları ateş

[1] Latince: Tanrının yüce onuruna

[2] Latince:Birbirine karıştırmak.

[3] Latince: Hepsi bu kadar.